علی غروی علیاریآیتالله حاج میرزا علی علیاری تبریزی، یکی از مجتهدین و عرفای معاصر بوده که در حرم حضرت معصومه (علیهاالسّلام) مدفون هستند. ۱ - معرفی اجمالیعالم ربانی و فقیه صمدانی، آیت‌الله حاج میرزا علی علیاری تبریزی، صبح‌گاه روز جمعه، ۱۲ ماه مبارک رمضان سال ۱۳۱۹ ق، در تبریز و خانواده تقوا و فضیلت قدم به عرصه هستی نهاد. در سه سالگی پدرش، مرحوم آیةالله میرزا محسن غروی علیاری، را از دست داد و از آن پس زیر نظر جدّ بزرگوارش، مرحوم آیةالله میرزا حسن علیاری، قرار گرفت. آن مرحوم مقدمات علوم حوزوی و مرحله سطح را در تبریز، نزد جدش آیت‌الله شیخ محمدحسن علیاری فرا گرفت و در ۲۲ سالگی عازم نجف اشرف شد و از محضر بزرگان روزگار خود کسب فیض نمود و در دوران جوانی به دریافت اجازه اجتهاد و روایت از استادان بزرگی هم‌چون آیات عظام، میرزای نائینی، محقق عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی شد. مرحوم آیت‌الله غروی فردی بسیار باتقوا، فروتن، زاهد، خوش‌برخورد و خوش‌سخن بود و از رسیدگی به درماندگان و تهی‌دستان فروگذار نمی‌کرد. حافظه آن مرد الهی بسیار شگفت‌آور بود و بر مسایل جزئی فقه احاطه کامل داشت. آیت‌الله غروی در سال ۱۳۵۰ ق. از تمامی سمت‌ها و عنوان‌هایی که می‌توانست در حوزه نجف کسب کند چشم پوشید و به درخواست جدش به تبریز بازگشت و به تحقیق، تدریس، تالیف و اقامه جماعت پرداخت. سرانجام آن فقیه زاهد، روز دوشنبه، اول اردیبهشت سال ۱۳۷۶ ش. برابر با ۱۳ ذیحجه سال ۱۴۱۷ ق. در سن ۹۸ سالگی دیده از جهان فرو بست و پس از تشییع دوباره پیکر مطهرش در قم و اقامه نماز به وسیله آیت‌الله‌العظمی بهجت، در صحن مطهر حضرت معصومه (علیهالسّلام) به خاک سپرده شد. از آن مرحوم تالیفات متعددی در زمینه‌های فقه، اصول، رجال، تفسیر، اخلاق و تاریخ به یادگار مانده است. [۱]
هاشمیان، هادی، بقیة السلف، شرح حال آیت‌الله العظمی میرزا علی غروی علیاری.
۲ - تحصیلاتپس از فراگیری مقدمات در مکتب‌خانه به پیروی از نیکانش که از پیش‌گامان دین بودند، به تحصیل علوم دینی پرداخت. آنگاه وارد محافل علمی شد و به حوزه درسی برخی بزرگان و علما راه یافت. ۳ - اساتید در تبریزاساتید وی در حوزه تبریز عبارتند از آیات عظام: ۱- میرزا رضی نوروزی، (از اکابر و فقهای نام‌دار تبریز) ۲- سیدمحمد حجّت، (مرجع تقلید مشهور) ۳- میرزا حسن غروی علیاری، (جد امجد معظم له). ۴ - عزیمت به نجف اشرفحاج میرزا علی غروی علیاری پس از تکمیل دروس سطح در سال ۱۳۴۱هجری قمری، عازم شهر مقدس نجف اشرف شد و موفق به درک محضر بزرگانی شد که یگانه عصر خود بودند. برخی از آن بزرگان و آیات عظام عبارتند از: ۴.۱ - اساتید در نجف۱- آقای ضیاءالدین عراقی، (۱۳۶۱ - ۱۲۷۸) ۲- شیخ محمد حسین نائینی غروی، (۱۳۵۵ - ۱۲۸۲) ۳- سید ابوالحسن اصفهانی (۱۳۶۵ - ۱۲۸۴) ۴- سید ابوتراب خوانساری (۱۳۴۶ - ۱۲۸۱) ۵- سید محمد حجت (۱۳۷۳ - ۱۳۱۰) ۶- میرزا علی آقا ایروانی (۱۳۵۳ - ۱۳۰۱) ۷- حاج سید میرزا آقا اصطهباناتی (۱۳۷۸ - ۱۲۹۷) ۸- میرزا اسدالله زنجانی (۱۳۷۸ - ۱۲۸۲) ۹- میرزا ابوالحسن مشکینی (۱۳۵۸ - ۱۳۰۵) ۱۰- شیخ اسدالله رشتی (۱۳۵۴ - ۱۲۸۲) ۱۱- شیخ احمد آشتیانی (- ۱۳۰۰) ۵ - مراحل سیر و سلوکنزدیک به هفتاد سال سالک راه حقیقت بود، صفای روح و کمال نفسانیش گواه بر این مدعی است. آیةالله غروی تکامل در اخلاق و عرفان عملی را مرهون زحمات و هدایت‌های معنوی استاد بزرگوارش، مرحوم حاج میرزا علی قاضی، عارف عظیم‌الشان، مفسّر عالیقدر، صاحب کاشفات و کرامات فراوان، می‌دانست. که در آن عصر استاد اخلاق و هادی سالکان و عاشقان سیر و سلوک به شمار می‌آمد. ۶ - همدرسان معظم لهبرخی از آیات عظام و بزرگانی که با آیةالله میرزا علی غروی علیاری همدرس بودند، عبارتند از: سیدعبدالله شیرازی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، شیخ عبدالحسین غروی تبریزی، میرزا کاظم دینوری، سیدمحسن حکیم، سیدابوالقاسم خویی و سیدجواد خامنه‌ای. ۷ - بازگشت به وطنآیةالله غروی پس از سال‌ها تحصیل و تفقه به جایگاه رفیع اجتهاد و کسب اجازات علمی - فقهی از بزرگان دست یافت. او در میان مردم بودن و برای مردم تلاش کردن را به اقامت در حوزه علمیه نجف و تشکیل کرسی درس و بحث در حالی که شایستگی آن را داشت، ترجیح داد و به تبریز بازگشت. آیةالله غروی علاوه بر رسیدگی به امور مردم، به توسعه امور فرهنگی اهتمام ورزیده، با تشکیل حوزه درس و بحث به تربیت محصلین علوم اسلامی پرداخت. ۸ - فضایل اخلاقیصفات پسندیده آیةالله غروی زبان‌زد خاص و عام بود. تواضع، سعه صدر، مدارا و خوش‌برخوردی، احترام به کوچک و بزرگ، احساس مسؤولیت، دستگیری از فقرا و محرومان حتی در بدترین شرایط اقتصادی، مواسات با مردم، حمل مشکلات و رنج‌ها در راه خدا و صبر و بردباری در برابر حوادث ناگوار، تلاش پی‌گیر و فعالیت خستگی‌ناپذیر، کثرت مطالعه و نوشتن و برخورداری از حافظه قوی و ذوق سرشار، علاقه وافر به علم و عمل از جمله صفاتی است که وجود آن بزرگوار جمع شده بود. درِ خانه‌اش همواره به روی مراجعین باز بود، محفل او مجلس قرآن و حدیث و موعظه بود، کمتر کسی بود که در محضرش بنشیند و شیفته مکارم اخلاق و سجایای حمیده اش نشود. آن بزرگوار، علم را با عمل توام کرده بود و آن را همواره به عنوان بزرگ‌ترین توشه آخرت به مردم توصیه می‌کرد، هر چند خانه‌اش آراستگی نداشت، ولی هر دل شکسته التیام دل خود را از آن خانه می‌جست و هر بال شکسته‌ی پناهی، به آنجا پناه می‌برد. او در طول زندگانی پربرکتش، قناعت پیشه کرد و از لذایذ زندگی چشم پوشید و خانه و پولی را مالک نشد. ۹ - عشق وافر به قرآنحفظ تمامی قرآنی یکی دیگر از ویژگی‌های آن مرحوم به شمار می‌رفت و با عنایت به این که ایشان مفسری گران‌قدر بود، ارزش این امر روشن‌تر می‌گردد. او قرآن را با زندگی آمیخته، در سلوک فردی و اجتماعی‌اش آنرا راهبر قرار داده بود. در ماه‌های مبارک رمضان با سوز دل به تلاوت آن مشغول می‌شد و تا حدود دوازده بار قرآن را ختم می‌کرد. عشق و علاقه به عبادت، تهجد و دعا رابطه‌ای ناپیدا میان خداوند و بنده‌اش است. شخص موحد و مؤمن در همه حال خدا را عبادت می‌کند و به یاد خداست. او در لحظه لحظه عمر خویش تسبیح‌گوی خدای جهان است، ویژه اگر عالمی مجتهد و فقیهی زاهد باشد که عمری را در عبادت و نیایش گذرانده باشد. نیایش‌های نیمه شب سنّت همیشگی وی بود، شب‌های بسیاری را با دعا و نیایش به صبح می‌رساند. چه بسا شب‌هایی که با هوای سرد زمستانی در کتابخانه‌اش از اول شب تا اذان صبح مشغول راز و نیاز با معبود خود بود و خود به این نکته اشاره می‌کرد که صدای اذان، اعلام وقت نماز صبح را به وی گوشزد می‌کرد. در شب‌های خاص مانند، نیمه شعبان، رجب، شب غدیر و شب‌های تاسوعا و عاشورا، تا اذان صبح خواب به چشمانش راه نمی‌یافت. روزهای پنج‌شنبه برای رفتگان، اساتید، هم دوره‌های تحصیل و علما بزرگ، به نام هر یک، مشغول تلاوت قرآن می‌شد. جمعه‌ها اول صبح به استغاثه برای ظهور امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌پرداخت، در یک کلام «او انیس دعا و دعا انیس او بود». ۱۰ - علاقه ویژه به اهل بیت و ولایتمحبت فوق‌العاده‌اش به خاندان رسالت و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) بر کسی پوشیده نیست. خصوصا عشق سرشارش به سیّدالشهداء و شهیدان واقعه کربلا، چنان شوری در او ایجاد می‌کرد که سر از پا نمی‌شناخت، با صدای بلند می‌گریست. ۱۱ - شخصیت علمیدر کتاب «زندگانی و شخصیت مرحوم شیخ مرتضی انصاری» می‌خوانیم: «حفیدش حاج میرزا علی بن میرزا حسن علیاری غروی از شاگردان سیّد ابوالحسن اصفهانی، ولی بیشترین استفاده‌اش از آقا ضیاءالدین عراقی بوده و هم‌اکنون از اجلّه علما، معروف و مقدس سکن تبریز و از مردم منزوی و به تدریس و تالیف اشتغال دارد و در سفری که سه سال قبل به اهواز داشتند، گذشته از مراتب علمی، وی را مردی زاهد و با ورع که به مکارم اخلاق آراسته بود، یافتم». [۲]
انصاری، مرتضی، زندگانی و شخصیت مرحوم مرتضی انصاری، ص۱۵۴، کنگره جهانی بزرگداشت دویست‌مین سالگرد تولد شیخ انصاری.
شیخ محمد رازی از وی به عنوان «یکی از علما اعلام و مؤلفین کرام معاصر شهرستان تبریز» [۳]
رازی، محمدشریف، گنجینه دانشمندان، ج۴، ص۱۶۲.
یاد می‌کند، و محمدهادی امینی «عالم فقیه، اصولی متتبع جلیل» می‌داند. [۴]
امینی نجفی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب، ص۸۹.
و هدایةالله مسترحمی در شرح حال آیةالله علیاری در مقدمه کتاب منجزات مریض معظم‌له می‌نویسد:«و کان من جملة من‌هاجر الی الله تعالی فی تحصیل هذا المعنی: الفاضل المحقق، و الزاهد المدقق، العلامة الفهّامه، صاحب محامد الخصال، و خصال المحامد، و المترقی فی مدارج الکمال، آیةالله العظمی الحاج الشیخ علی الغروی العلیاری مدظله العالی». [۵]
علیاری تبریزی، میرزاعلی، منجزات مریض، ص۸.
۱۲ - خاطراتآیةالله غروی از دقت استادش در مصرف بیت‌المال این‌گونه سخن می‌گوید: «استاد ما مرحوم آقا سیّد ابراهیم اصطهباناتی، شیرازی بود که بعد از فوت مرحوم اصفهانی، در نجف ریاست تامه به او منتقل شد. در مصرف سهم امام خیلی دقت داشت، خانه‌ای داشت کهنه و مخروبه. هر چند مقلدان وی، اصرار کردند بر تعمیر آن، حاضر نشد. در آن زمان، حدود چهل هزار تومان، شهریه می‌داد، آن هم بالسویه، بدون تفاوت بین عرب و عجم و طلبه‌ای که به درس حاضر می‌شد، یا نمی‌شد. فرزندان طلبه خود را، به همان مقدار سایر طلبه‌ها، شهریه می‌داد. اگر اعتراض می‌کردند که شهریه، کفایت معاش و اجاره منزل ما را نمی‌کند، می‌فرمود: «مال پدرم که نیست، سهم امام است. مردم مرا امین قرار داده‌اند که آن را به طلبه‌های درس‌خوان و مستحق بدهم. خود من هم، فقط به مقدار معاش، در قبال خدمتی که می‌کنم و درسی که می‌دهم و استفتائاتی که جواب می‌دهم، برمی‌دارم، نه بیشتر». «در نجف اشرف آیةالله آقا سیدمحمد حجت به بنده لطف خاصی داشتند و کثیرا در مسافرت‌های کربلا و کوفه در خدمت ایشان بودم، در یکی از این سفرها به کربلا بنده مشتاق بودم که زودتر به حرم مطهر مشرف و نماز شب را در آن مکان مقدس اقامه نمایم. مرحوم آیةالله حجت سلیقه‌شان این بود که صبح‌ها چای خورده، بعد مشرف به حرم می‌شدند. بنده اصرار نمود که آقا زودتر عازم شویم. فرمودند: بنده از آن مقدس نماها نیستم، اگر چای نخورم حضور قلب پیدا نمی‌کنم. بعد از میل چای در حضور مرحوم آقای حجت به حرم حضرت سیدالشهداء مشرف شدیم، حضرت ایشان به زیارت جامعه کبیره که از حفظ داشتند مشغول شدند و بعد از اتمام ادعیه و نماز از حرم خارج می‌شوند که بنده چون مشغول ادعیه بودم متوجه نشدم. چون بیرون آمدم، متوجه شدم که آقای حجت در درب بیرونی منتظر من است. همین که چشمش به من افتاد با عصبانیت فرمودند: تو کجا هستی؟ چرا طول در ادعیه می‌دهی؟ کبوتر حرم شدی؟» آیةالله غروی از مرحوم آیةالله سیدجواد خامنه‌ای (پدر گرامی مقام معظم رهبری) نیز خاطره‌ای به یاد داشت، او می‌گفت: «با مرحوم آیةالله سیدجواد خامنه‌ای هم‌دوره تحصیل در نجف اشرف بودیم. با هم در محضر درس حضرات آیات آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آقا شیخ ضیاء عراقی شرکت می‌کردیم. ایشان سید صحیح‌نسب و به تمام معنی روحانی بودند. آن مرحوم مظهر متانت، طمانینه، اخلاص، تواضع، عطوفت، عزت نفس و دیگر مکارم اخلاقی بودند. قبل از عزیمت ایشان به مشهد مقدس در تبریز مقیم و در مسجدی که در چهار راه شهید بهشتی (مسجد کریم‌خان) است، اقامه نماز جماعت می‌نمودند. حقیر هر وقت به مشهد مقدس مشرف می‌شدم، با آن مرحوم دید و بازدید می‌شد.» ۱۳ - تالیفاتمرحوم حضرت آیةالله علیاری از همان زمان که در درس خارج شرکت کرد، به تالیف پرداخت. فهرست آثارش در نُه رشته علمی عبارتند از: ۱- فقه: الرهن، الوصیة، الوقف، الرضاع، النکاح، الصلح، الخیارات، الشروط، مسقطات الخیار، الاجاره، القضاء المنجزات المریض، الغصب، الزکوة (تقریرات دروس مرحوم آیةالله ضیاءالدین عراقی (رحمه‌الله)) و الصلاة، البیع، الخیارات، (تقریرات دروس مرحوم آیة الله شیخ محمد حسین نائینی) ... ۲- کلام: اصول دین و عقاید - رساله فی الرجعة. ۳- تفسیر: تفسیر قرآن مجید، رساله مفردات قرآن، حروف تهجی. ۴- تاریخ: المهجه فی شرح حال الحجة (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) کوکب حسینیه. ۵- دعا: شرح دعای کمیل، شرح دعای سمات، شرح دعای صباح، شرح زیارت جامعه کبیره، شرح دعای افتتاح، شرح دعای ابوحمزه ثمالی. ۶- حدیث: شرح چهل حدیث از احادیث مشکله - شرح فرمایش حضرت ختمی مرتبت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شرح فرمایش حضرت امیرالمؤمنین در نهج البلاغه -حل مشکلات الاخبار-. ۷- اخلاق: رساله در مواعظ، منهاج الرشاد. ۸- رجال: حاشیه بر رجال وحید بهبهانی، تقریرات رجال بحث مرحوم آیةالله ابوتراب خوانساری. ۹- اصول: تقریرات اصول بحث مرحوم آیةالله ضیاءالدین عراقی، الاصول من مباحث الالفاظ تقریرات بحث مرحوم آیةالله شیخ محمدحسین نایینی ... ۱۴ - وفاتسرانجام حضرت آیةالله حاج میرزا علی غروی علیاری بعد از یک قرن عمر با برکت در اواخر اسفندماه ۱۳۷۵ بعد از ادای فریضه مغرب و عشاء، هنگام نوشتن حاشیه بر کتاب عروةالوثقی آقا سید کاظم یزدی، با بروز سکته مغزی در بیمارستان امام خمینی تبریز بستری گردید و پس از یک ماه و اندی که معالجات پزشکان سودی نبخشید، مرغ روحش در قفس تن آرام نگرفت و عصر روز دوشنبه -دوم اردیبهشت سال- ۱۳۷۶ اوائل اذان مغرب به سوی فضای بیکران رضوان الهی پر کشید. با اعلام خبر درگذشت آن عالم جلیل القدر شهر تبریز در ماتم و عزا فرو رفت. مراسم تشییع پیکر آن فرزانه یگانه روز چهارشنبه از مسجد جامع تبریز با حضور انبوهی از مردم و روحانیت تا مصلای امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) صورت گرفت و بنا به اصرار فرزندش آیةالله جواد علیاری، حضرت آیةالله آقا سید ابوالحسن مولانا -از علمای سرشناس تبریز- بر پیکر آن بزرگوار نماز خواند. پیکر مطهرش جهت دفن در شهر مقدس قم، به تهران انتقال یافت و روز پنج‌شنبه با شرکت انبوهی از مردم و علمای بزرگوار تهران از مسجد جامع فاطمیه تا بیت فرزند برومندش میرزا جواد علیاری مشایعت شد و عصر روز پنج‌شنبه با حضور مراجع عالیقدر تقلید، اساتید و روحانیت معظم، از مسجد امام حسن عسکری (علیهالسّلام) تا حرم مطهر تشییع شد. مراسم نماز در قم به امامت عارف سالک، حضرت آیةالله آقا شیخ محمدتقی بهجت، در صحن حرم مطهر بزگرار گردید و بعد از آن پیکر پک آن عالم وارسته در صحن حرم مقدس حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در کنار یاران سفر کرده خود، آیةالله سیدمرتضی جزایری، آیةالله سیداحمد زنجانی، آیةالله سیدمحمد محقق داماد در آرامگاه ابدی قرار گرفت. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعپایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «غروی علیاری، میرزا علی آقا»، تاریخ بازیابی ۹۶/۰۱/۱۴. مرکز اطلاع‌رسانی غدیر، برگرفته از مقاله «کتاب دریای عرفان نوشته هادی هاشمیان»، تاریخ بازیابی ۹۶/۰۱/۱۴. |